پرونده ویژه شماره دوم فریاد خوزستان:

ممنوعیت کشت برنج در استان خوزستان/آب در خانه و ما تشنه لبان می گردیم…

برنج جزو اقلام اصلی کشت در ایران محسوب می شود. ۹۵ درصد از کل برنج دنیا در قارّه آسیا تولید می شود و ایران هم سطحی معادل ۶۳۰ هزار هکتار از اراضی را به زیر کشت این محصول برده است. در خوزستان در سال های گذشته ۷۰ هزار هکتار از اراضی زیر کشت برنج می رفت که به تولید بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار تن انواع برنج دانیال، عنبربو، چمپا،… منجر می شود. خوزستان بخاطر منابع آبی فوق العاده مکان مناسبی برای کشت برنج بوده و رتبه سوم تولید برنج کشور را به خود اختصاص داده. شوش، شوشتر، اهواز، ایذه،باغملک و دشت آزادگان مناطقی هستند که کانون کشت این محصول چشم نواز و پربرکت به شمار می روند.

برنج عنبربو که در واقع در کشور به برند اختصاصی خوزستان تبدیل شده، برنج مطلوب خوزستانی هاست که علت اقبال خوزستانی ها به آن علاوه بر عطر و طعم دلچسب، تحمل بالای این محصول به شرایط اقلیمی دشوار مثل گرما، شوری آب و زمین می باشد.

اما در سال های اخیر عواملی سبب شده سطح زیر کشت برنج هر ساله کاهش پیدا کرده و تولید آن در استان کاهش یابد. تا جایی که امسال کشت برنج در خوزستان به طور کلی ممنوع اعلام شد. نگاهی به آمار وزارت جهاد کشاورزی درباره میزان کاهش کشت برنج در استان در این سال ها قابل تأمل و تأسّف بار است:

سطح زیر کشت برنج در سال ۹۲، صدوده هزار هکتار، در سال ۹۳، شصت و پنج هزار هکتار، در سال ۹۴، چهل و پنج تا پنجاه  هزار هکتار، در سال ۹۵، چهل و شش هزار هکتار و در سال ۹۶، سی و پنج هزار هکتار بوده است. یعنی در طول ۴-۵ سال سطح زیر کشت برنج به یک سوم تقلیل پیدا کرد! امسال هم به کلّی کشت برنج ممنوع اعلام شد.

این کاهش با دلایلی که در ادامه خواهد آمد، موجب بیکاری عده زیادی از مردم خوزستان که معیشتشان وابسته به برنج بوده، ودر نتیجه نارضایتی بحق این مردم شریف شده است. چراکه در برخی از مناطق استان مردم فقط برنجکار هستند و شغل دیگری هم ندارند وچون  زمین هایشان هم شور است، قابلیت کشت محصول دیگر ندارد. از روزی که این حکم ابلاغ شد، بارها شاهد تجمع اعتراضی کشاورزان برنجکار مناطق مختلف خوزستان در مقابل سازمان آب و برق و استانداری خوزستان بودیم.

دلیل وزارت نیرو برای این مصوبه    

امسال وزارت نیرو اعلام کرد بدلیل کاهش شدید بارندگی و وقوع خشکسالی، کشت محصول آب دوست برنج فقط در گیلان و مازندران مجاز است. سازمان آب و برق خوزستان نیزبا تاکید بر ضرورت تغییر الگوی کشت با هدف مدیریت آب، ابلاغ کرد کشت پرمصرف شلتوک در سال ۹۷ ممنوع است. این سازمان همچنین اعلام کرد بجز رودخانه کرخه، مابقی رودخانه ها مثل کارون بزرگ، بشدت مشکل ذخیره آب دارند و بهمین دلیل کشت تابستانه بطور کلی در حوضه کارون ممنوع است و تنها آب کشت های دائمی مانند باغات و یونجه تأمین خواهد شد. بدین ترتیب در تابستان امسال حدود ۱۱۱هزار هکتار زمین های حوضه کارون زیر کشت تابستانه نخواهد رفت. همچنین کشت تابستانه  ذرت در کل استان ممنوع می باشد.

این ممنوعیت از زمستان گذشته و درحالیکه هنوز تکلیف بارندگی های بهاری مشخص نشده بود، اعلام شد و حتی اعتراض رییس جهاد کشاورزی خوزستان را برانگیخت. چنگلوایی معتقد بود نباید در اعلام ممنوعیت عجله کرد. اما بنظر می آمد وزارت نیرو عللی فراتر از خشکسالی و کاهش بارندگی سال ۹۶ را برای این دستور داشت. این دلایل اعلام نشده به اعتقاد کشاورزان و برخی مسؤولان صنفی استان خوزستان، تعریف مصارف متعدد و بالا برای آب کارون در استان های مرکزی مانند اصفهان، یزد و کرمان می باشد.

خسارات ممنوعیت کشت تابستانه بویژه برنج

• بر اساس اعلام اداره جهاد کشاورزی خوزستان در صورت ممنوعیت کشت تابستانه در سال ۹۷، ۲استان میلیون و ۱۰۰ هزار تن کاهش تولید خواهد داشت که این رقم بالای ۳هزار میلیارد خسارت بدنبال دارد.
• همانطور که گفتیم برخی مناطق باغملک، شوش و اهواز کشت تک محصولی شلتوک دارند و جایگزینی برای آن ندارند؛ چراکه زمین هایشان شور است و اصلا قابلیت کشت محصول دیگر ندارد. با ممنوعیت کشت جمعیت عظیمی از کشاورزان بیکار و بی درآمد می شوند. براساس آمار ارائه شده توسط انجمن برنجکاران خوزستان، تنها ممنوعیت کشت برنج سبب بیکاری مستقیم و غیر مستقیم ۳۵۰ هزار خوزستانی می شود.این آمار فاجعه است!
• به گفته کارشناسان از جمله تبعات بیکاری و بی درآمدی کشاورزان ناتوانی در بازپرداخت تسهیلات است. وقتی درآمدی نباشد، برخی کشاورزان برای تأمین بازپرداخت ناچار به فروش ماشین آلات کشاورزی خود می شوند که این موضوع ادامه کشت در آینده را به مخاطره می اندازد.
• اگرچه گاهی از پرداخت خسارت حرف می زنند؛ اما باید بدانیم از سال ۹۵، هیچ خسارتی به کشاورزان بابت خشکسالی و سیل پرداخت نشده و این سبب بدبینی بسیاری در کشاورزان شده است.
• موضوع قابل تأمل دیگر این است که کاهش تولید برنج منجر به افزایش بی رویه قیمت و افزایش واردات برنج نامرغوب خارجی می شود.
• بسیاری از زمین هایی که امسال شامل ممنوعیت کشت شده اند، جزو طرح ۵۵۰ هزار هکتاری موسوم به طرح مقام معظم رهبری هستند که دولت تأمین آب آنها را متعهد شده و با این ممنوعیت و عدم تخصیص آب این طرح با ورشکستگی روبرو خواهد شد.

آب مورد نیاز کشاورزان خوزستانی کجا می رود؟

• نیشکر: یکی از مواردی که در خوزستان رقیب قدرتمند کشاورزان در مصرف آب است و بشدت روی سرنوشت آنان تاثیر میگذارد، کشت و صنعت نیشکر است. کشاورزان می گویند در حالی ما را از کشت تابستانه و برنج منع کرده اند که سهمیه آب نیشکر تمام و کمال پرداخت شده. هفته آخر اردیبهشت کشاورزان مسیر الهایی و الباجی تجمع کرده و به انتقال آب سد کوثر به سد دز اعتراض کردند. چراکه معتقد بودند این انتقال به منظور تأمین آب شرب نبوده و بمنظور مصارف نیشکر منتقل می شود.

این انصاف نیست که در سایه صنعت قدرتمند نیشکر، کشاورز خوزستانی بدون حقّابه بماند و از کشت و کار منع شود. امسال شریعتی استاندار خوزستان اعلام کرد آب کشت های دائمی از جمله نیشکر بطور کامل تأمین می شود. استاندار چگونه به محروم شدن ده ها هزار کشاورز مستضعف از کشت و کار راضی می شود؟! آیا نمی توان برای بهره برداری عادلانه هردو از آب کارون تدبیری اندیشید و حتما باید برخورد حذفی کرد؟

• انتقال آب: کشاورزان و برخی کارشناسان و شخصیت های استانی معتقدند علّت بزرگ منع کشت برای خوزستانی ها انتقال آب کارون است. رییس انجمن برنجکاران استان می گوید «برای انتقال آب به اصفهان کانال های بزرگ با هزینه های گزافی احداث می شوند؛ اما در خوزستان حتی برای انتقال آب از اهواز به سایر شهرستان های استان مشکل اعتبار وجود دارد». آیت الله حیدری نیز در خطبه های نمازجمعه گفته بود «وزارت نیرو بخاطر انتقال آب، کشت برنج در خوزستان را ممنوع کرده». متاسفانه مدیران حوزه آب استان در جهت منافع وزارت نیرو و استان های دریافت کننده آب انتقالی عمل میکنند. زیرا در شرایطی سازمان آب و برق محکم پای منع کشاورزان خوزستانی از کشت ایستاده که حجم آب انتقالی نه تنها کم نشده، بلکه پروژه های جدید با قوت ادامه دارند. با آب انتقالی از کارون صنایع آب بر و همچنین کشت برنج – اگرچه کمتر از قبل – در اصفهان ادامه دارد. با این استدلال که برنجکاری اصفهان سابقه چندهزار ساله دارد و نباید تعطیل شود.

این گزارش البته بدنبال ایجاد کینه بین مردم هم وطن دو استان نیست. پیکان نقد ما به سمت مدیریت دو گانه و تبعیض آمیزی ست که بدون در نظر گرفتن سهم آب مردم مبدأ آب، آن را بر خلاف مسیر طبیعی منتقل کرده و در مقصد نیازهای کاذب ایجاد می کنند که نتیجه اش جز نارضایتی مردم دو استان در شرایط کاهش بارندگی نیست.

پای درد دل کشاورزان

خبرنگار فریاد خوزستان برای انعکاس فریاد دل کشاورزان، بسراغ کشاورزان معترض حوضه کارون رفت. سید قادر مشعشعی کشاورزی که زمینش در مسیر تصفیه قندوشکر دهستان عنافچه  قرار دارد، می گوید « بیشتر کار مردم اینجا برنج است. صیفی جات که اینجا خوب جواب نداده. ماش و لوبیا و حبوبات اینجا جواب نداده است. اما برنج هم مشتری دارد هم محصول می دهد و معیشت ما کشاورزان از طریق برنج است. امسال به کشاورزان منطقه کارون گفتند که همه چیز ممنوع است. کاشت همه چیز ممنوع است. فقط کرخه ۳۰ درصد از زمین های خود را ماش و لوبیا می توانند بکارند. محدودیت این دوسه سال بیشتر بوده. ولی مردم نمی توانند بپذیرند و بخشی از مردم کاشتند. و بخاطر کاشت هم جریمه شدند. از مردم پول می گیرند.

وی در پاسخ خبرنگارکه  از او پرسید «اگر کشت ممنوعه انجام شود آب را قطع نمیکنند؟» گفت:«ما از کارون آب می گیریم. [الان ]کانال نیشکر شعیبیه و دهخدا و .. کار می کنند. کانال های دولت کار می کنند. اما کانال های مردمی و موسسات مردمی و شخصی مشکل دارند. حالا چرا نیشکر کار می کند اما ۳۵۰ هزار کشاورز بدون کشاورزی می مانند؟ نیشکر ۴-۵ هزار[نفر] بیشتر نیستند.

سید قادردرباره خسارت اعمال ممنوعیت کشت می گوید «اصلا این معیشت و زندگی و کار ماست که با ممنوعیت کشت بهم می ریزند. الان من باید ۱۱۰ میلیون تومان خردادماه به بانک کشاورزی بدهم بابت وامی که گرفتم. اما نمی توانم چون امسال باران و باد شدید گندم های ما را در فروردین و اردیبهشت خراب کردند. امسال میانگین هر هکتار من ۲ تن برداشت کردم که باید ۴تن برداشت می کردم. قبلا بیمه می دادند اما الان دیگر بیمه هم نمی دهند. مثلا کارشناس می آید و برآورد می کند کمتر از ۱۰ درصد خسارت ما را می دهند. حق معاوضه هم نمی دهند. الان همین ۱۱۰ میلیون اگر بخواهم تمدید کنم باید ۲۳ میلیون سود بدهم! یعنی کار خیلی خوب معاوضه این است! الان من ۱۰ نفر عائله دارم. ماهی دو میلیون و ۳۰۰ هزارتومان باید برای تمدید این وام قسط بدهم. از کجا بدهیم؟ من که ۴۰-۵۰ هکتار زمین دارم چکار کنم؟ زمین ها را بفروشم؟ تراکتور و وسایلم را بفروشم؟ الان دیگر زمین هم نمی خرند. وضعیت خراب شده. خریدار هم نیست. نه برای زمین نه برای وسایل کشاورزی.

خبرنگار از او پرسید: «چرا به سمت جایگزین کشت نمی روید؟»

او گفت:«اصلا مسئولین به ما جواب منطقی نمی دهند. من پیش رئیس سازمان آب مرکزی آقای ایزدیان رفتم. گفتم من ۱۰ نفرم. کشت می کنم شما ۵ نفر ما را زندان کنید. گفت نه زندان نمی کنیم. بلکه مأمور می فرستیم و تلمبه ها را جمع می کنیم. جواب درست حسابی به ما نمیدهند. اصلا هیچ برنامه ای ندارند. گفتم چرا حقوق شما ۷-۸ میلیون تومان و حق مسافرت و تفریح و فرزند و … . اما ما چه کار کنیم؟ شما سه میلیون از حقوقت را به ما بدهید تا ما کشت نکنیم. ما از همه مطالبه کردیم شکایت کردیم پیش آقایان خبرگان رهبری کعبی و حیدری رفتیم پیش نمایندگان مجلس آقای الباجی رفتیم هیچ نتیجه ای نگرفتیم.

وی در پاسخ به اینکه «از این تجمعات چه نتیجه ای گرفته؟» گفت: «متأسفانه هرروز دارند می گویند شورای تأمین دارد جلسه می گیرد اما هیچ خبری نیست. حداقل به من بگویند ۲۰ درصد کشت کنید. ۲۵ درصد کشت کنید نه اینکه هیچ کشت نکنیم. این سرمایه گذاری ما نیست. این معیشت و کار و زندگی ماست. »

تناقضات

تناقضاتی در این میان وجود دارد که هیچ مسؤولی تا کنون به آنان پاسخ نداده.

طبق گفته چنگلوایی رئیس جهاد کشاورزی خوزستان قبلا مصرف آب شلتوک ۳۵ هزار تا ۴۰ هزار مترمکعب در هکتار بوده و الان این رقم به ۲۵ هزار در هکتار رسیده . چون روند اصلاح شده و این نقش مهمی در کاهش مصرف داشته.

چرا با وجودی که می توان روند اصلاح روش های آبیاری را سرعت بخشید، تسلیم روش های سلبی مثل منع کشت می شویم؟

یکی از دلایلی که برای منع و محدودیت کشت شلتوک بیان می شود،این است که طراحی شبکه های آبیاری و زهکشی استان ظرفیت کشت های پرمصرف را ندارد و برای دفع زهاب شلتوک دچار مشکل می شوند. آیا نمی توان با اصلاح زیرساخت ها مشکل را حل کرد؟ آیا راه حل پاک کردن صورت مسأله است؟

برخی قرائن نشان می دهد منع و محدودیت کشت برنج ربطی به خشکسالی ندارد. چراکه مثلا سال ۹۵ که بارندگی بهار فراوان و ذخایر  آبی پر بود، محدودیت کشت برنج را برنداشتند و کشاورزان حوضه کرخه نور، کوثر و حمیدیه با مشکل تخصیص آب روبرو بودند.

نکته عجیب دیگر این است که سال گذشته جهاد کشاورزی هزینه های میلیاردی اصلاح زیرساخت های زهکشی و بروز کردن تجهیزات رنج کوبی را به برنجکاران خوزستان تحمیل کرد. آیا تحمیل این هزینه ها با وجود خشکسالی و احتمال منع و محدودیت کشت در سال بعد نتیجه ای جز نارضایتی و طغیان را به دنبال خواهد داشت؟

این موارد و تناقضات دیگری که مجال ذکرشان در این گزارش نیست، از جانب مسوولان محترم تا کنون پاسخ قانع کننده ای داده نشده اند و موجب شده مطالبه کشاورزان خوزستانی همچنان روی زمین بماند. آیا می توان ایستاد و دست های خالی کشاورز و بن بستی که پیش رویش گذاشته اند را نظاره کرد و هیچ نگفت؟ مطالبه ی بحق کشاورزان این است که اولا مسوولان استانی بجای فشار آوردن به آنان، قدری هم به وزارت نیرو فشار بیاورند؛ ثانیا بجای ممنوعیت کشت، به محدودیت اکتفا کرده و اجازه درصدی از کشت را صادر کنند؛ و دیگر اینکه معوض کشت و خسارت خشکسالی را پرداخت کنند تا لااقل قدرتی برای بازپرداخت تسهیلات برایشان باقی بماند.