پرونده ویژه شماره یک فریاد خوزستان:

قصه ی تونل بهشت آباد/ماجرای تونل هایی که برای ویران کردن بهشت خوزستان ساخته می شوند

تونل بهشت آباد به عنوان “هشتمین“ تونل انتقال آب از سرشاخه های کارون به فلات مرکزی کشور از دهه هفتاد بصورت طرح مطالعاتی مطرح شد . این طرح، قرار بود  با احداث سدها و تونل‌هایی، نسبت به انتقال سالانه حدود یک میلیارد مترمکعب آب به فلات مرکزی ایران،  بهشتی برای زاینده رود و شهرهای کویری کشور به ارمغان بیاورد. مطالعات مقدماتی برای انتقال آب از چهار محال و بختیاری (سرشاخه های کارون) به اصفهان انجام شد و قرار شد این طرح از طریق تونل، آبرسانی کند. اهمیت این طرح برای استان های مرکزی کشور از آن بابت بود که به تنهایی قرار بود به اندازه ی کل طرح های انتقال آب قبلی( در حال حاضر بیش از  یک میلیارد متر مکعب آب از کارون از طریق ۶ تونل منتقل میگردد)  آب به سوی استان های مرکزی یعنی اصفهان، یزد و کرمان و چهارمحال و بختیاری جاری کند.

 در مطالعات فاز شناخت این طرح، که در سال ۱۳۸۳ به پایان رسید، تنها یک گزینه برای انتقال آب مورد توجه قرار گرفت که عبارت بود از احداث “سد مخزنی بهشت‌آباد” آن هم در پایین دستِ محل تلاقی دو رودخانه ی کوهرنگ و بهشت‌آباد و همچنین احداث یک تونل به طول ۶۵ کیلومتر به صورت مستقیم و یک سره، که ورودی آن در نزدیکی محل سد بهشت‌آباد، و خروجی آن حوالی شهر باغ بهادران از توابع استان اصفهان در نظر گرفته شد. آب قابل انتقال سالانه برابر یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون متر مکعب برآورد شد و در شورای عالی آب مورد تصویب قرار گرفت.

بعد از اتمام مطالعات، در دولت نهم این طرح چند سالی متوقف بود و وارد فاز اجرایی نشد. تا اینکه در هفته دولت سال ۱۳۹۰ طرح بهشت آباد کلنگ زنی شد. از همان ابتدای کلنگ زنی با وجودی که قرار بود علاوه بر تامین آب برای استان‌های یزد، کرمان و اصفهان ،آب مورد نیاز استان چهارمحال وبختیاری هم تامین شود، اما مسئولان چهارمحال و بختیاری واکنش های بسیاری نسبت به آن نشان دادند. تا جایی که در  جلسه شورای عالی آب حجم آب انتقالی به بیش از نصف یعنی ۵۸۰ میلیون متر مکعب تقلیل یافت؛ بدین ترتیب می بایست ۱۸۰ میلیون مترمکعب به کرمان، ۲۵۰ میلیون مترمکعب به یزد و ۱۵۲ میلیون متر مکعب به اصفهان انتقال یابد. اما انتقادات سازمان محيط زيست كشور، سازمان بازرسي كل كشور، مركز پژوهش هاي مجلس و دانشگاهیان و نیز اعتراض و تحصن نمایندگان چهارمحال و بختیاری و تهدید به استعفای دسته جمعی نمایندگان خوزستان باعث شد طرح متوقف شود .

در جریان این اعتراضات نامجو، وزیر نیروی کرمانی دولت دهم در آستانه استیضاح قرار گرفت. منتقدان و معترضان معتقد بودند انتقال آب بهشت آباد از طریق تونل ۶۵ کیلومتری در عمق ۳۵۰ متری زمین،  بیش از ۵۰۰ هزار نفر از جمعیت استان چهارمحال و بختیاری را دچار کاهش شدید منابع آب زیرزمینی خواهد کرد  و چشمه های دشت های شلمزار و شهرکرد را خواهد خشکاند و موجب کم آبی بسیاری از مناطق خوزستان خواهد شد .

در فروردین ۹۳ دولت یازدهم برای اجرای دوباره طرح تحرکاتی را آغاز کرد که بازهم با موج اعتراضات مردمی و نمایندگان چهارمحال و خوزستان روبرو شد و در شورای عالی آب اجرای تونل بهشت آباد مجاز اعلام نشد و شورای عالی امنیت ملی کشور دستور توقف آن را صادر کرد. قرار شد وزارت نیرو دوباره نحوه انتقال آب و مسیرهای جایگزین را بررسی کند. طرح جایگزینی لوله و پمپاژ بجای تونل در دستور کار قرار گرفت.

گرچه چیت چیان وزیر نیروی دولت یازدهم تاکید کرده بود طرح بهشت آباد مطلقا اجرا نخواهد شد، اما از برخی اظهارات مجریان پروژه می شد برمی آمد که پروژه گرچه به آرامی، اما درحال پیشروی ست. آنان مدعی بودند اعلام تصمیم جایگزینی لوله و پمپاژ بجای تونل تحت تاثیر مسائل اجتماعی بوده و از نظر فنی و زیست محیطی طرح تونل بر طرح لوله برتری دارد.

بهمن ماه ۹۴، در حالیکه معصومه ابتکار از توقف طرح خط انتقال آب از تونل بهشت‌آباد خبر داده بود،  استاندار کرمان در مصاحبه ای اعلام کرد  «تا اوایل سال آینده عملیات اجرایی این پروژه از سمت کرمان آغاز خواهد شد.»

اردیبهشت ۹۵ معلوم شد خبر او بی حساب نبوده و رییس جمهور روحانی در سفری به کرمان، طرح طولانی‌ترین خط انتقال آب کشور یعنی کرمان_بهشت آباد را افتتاح کرد. مجریان طرح اعلام کردند این پروژه با مشارکت مشاوری فرانسوی و بکارگیری یک شرکت اتریشی مطالعه و طراحی شده است.

این افتتاح تعجب بسیاری را برانگیخت. چون هم با سخنان چندی پیش ابتکار معاون رئیس جمهور و چیت چیان وزیر نیرو تناقض داشت، هم بجای خط لوله ی تصویب شده در سال ۹۳، حرف از تونل بود و هم برای اولین بار احداث تونل بجای مبداء، از مقصد آغاز شده بود تا اعتراضات و احساسات مردم را شعله ور نکند.

نکته اعجاب آور دیگر مساله این بود که طرح تونل ۶۵ کیلومتری بهشت آباد_اصفهان، با ۱۸ سال کار مطالعاتی بازهم نشان از خطرات جدی زیست محیطی می داد اما دولت در سال ۹۳ بجای تعطیلی کامل این طرح فاجعه بار، آن را به طرح ۷۰۰ کیلومتری کرمان_بهشت آباد تبدیل شده بود! یعنی ۷۰۰ کیلومتر لوله و پمپاژ! در این طرح فاجعه بار تر آب باید دور اصفهان بچرخد تا به کرمان برسد آن هم ۷۰۰ کیلومتر! وزیر نیرو در اردیبهشت‌ ماه سال ۹۳ انتقال آب از سد بهشت‌آباد به اصفهان از طریق تونل به طول ۶۵ کیلومتر را راهکار نامناسبی دانسته و گفت بود: “با تجربه‌های ناموفقی که در گذشته در طرح‌هایی نظیر تونل انتقال آب کوهرنگ ۳، سرشاخه‌های دز به قمرود و نواحی غرب با پدیده خشک شدن چشمه‌ها٬ چاه‌ها و قنات‌ها مواجه شدیم، برای جلوگیری از این موضوع قرار شد آب از طریق لوله و ایستگاه پمپاژ منتقل شود”. با این وجود ایجاد سد انحرافی بهشت آباد و عملیات انتقال  آب به ۴ استان مرکزی به عنوان بزرگترین خط انتقال آب کشور در طول تاریخ در سال ۹۳ به شرکت «توسعه منابع آب و نیروی ایران» واگذار شد و این شرکت فعالیت ها خود را از آن سال شروع کرد و ترکیب لوله و تونل را در این طرح بکار برد!

انتشار خبر این افتتاح موجی از اعتراضات در خوزستان را پدید آورد. دانشگاهیان و فعالان محیط زیست مردم را به میدان اعتراض دعوت کردند و زنجیره انسانی بزرگی در اهواز در ساحل کارون شکل گرفت.

کارشناسان و فعالان محیط زیست می‌گفتند این میزان آب تخصیص داده شده برای انتقال از سرچشمه های کارون بسیار بالاتر از نیاز شرب مردم استان های مرکزی ست و انتقال آب برای صنعت و کشاورزی به قیمت خشکاندن کارون عین جنایت و بی عدالتی ست. آنان توقف کامل پروژه را خواستار بودند.

پس از این اقدام خوزستانی ها معصومه ابتکار رییس وقت سازمان محیط زیست در دفاع از خود یک پست اینستاگرامی گذاشت و گفت : «هنوز هیچ مجوز زیست محیطی به احداث این تونل داده نشده است.» این کار دولت به نوعی عملیات فریب بود. از یک جهت خیال مافیای آب در کرمان را راحت میکرد که بجای تونل خط لوله ۷۰۰ کیلومتری را دنبال می کردند و از یک طرف به مردم خوزستان گفته نمی شد که قرار است بجای تونل از پمپاژ استفاده شود!

اعتراضات راه به جایی نبرد و دو ماه بعد مرحوم هاشمی رفسنجانی در سفری به کرمان از روند احداث این تونل بازدید کرد . وی  سپس در شورای آب این استان حاضر شد و با حمایت از این طرح گفت : «در دولت من ۳۰ میلیارد مترمکعب آب برای خوزستان مهار شد و می‌بینید هرروز جلوی کارون صف می‌بندند که می‌خواهید با این زحمت‌ها مقداری آب به این استان انتقال دهید.اجرای تونل انتقال آب باقیات‌صالحاتی برای کسانی است که این کارها را انجام داده‌اند و چند نسل از مردم کرمان سپاسگزار این کار خواهند بود.»

وی سپس با اشاره به اقدامات دولت‌های مختلف درباره تونل انتقال آب بهشت‌آباد عنوان می‌کند:  «در هشت سال دولت قبل خیلی ضرر کردیم و این طرح‌ها همه ناتمام باقی ماند.»

پس از مرحوم هاشمی استاندار کرمان نیز گفت:  «مدت‌ها بود که طرح‌های انتقال آب به کرمان نیمه‌تمام مانده بود و باروی کار آمدن دولت یازدهم نقشه آب یازدهم تکمیل شد.»

برخی فعالان استان خوزستان بعد از این رویداد، چنین سخنانی را اثبات وجود مافیای آب در کشور دانستند!

بعد از چندی اعتراض ها فروکش کرد. درحالیکه در سکوت خبری پروژه بهشت آباد چراغ خاموش پیش میرفت. اما آذر ماه همان سال بود که نمایندگان خوزستان به نامه‌ ی محرمانه ای پی بردند که از سوی ریاست جمهوری به وزیر نیرو دستور داده بود برای انتقال آب از طریق تونل اقدام کند و همچنین اعتبارات مالی انتقال آب را تامین کند.

عده ای از  نمایندگان خوزستان در اعتراض به این موضوع روز یکشنبه ۱۴ آذر، هنگامی که رییس جمهور پیش از ارائه لایحه بودجه در حال سخنرانی در صحن علنی مجلس بود، مقابل جایگاه سخنرانی وی تجمع کرده و برای دقایقی سخنرانی رییس جمهور را قطع کردند.

طبق گفته علی ساری نماینده اهواز،نمایندگان پیش از نطق رییس جمهور درخواست خود راجع به لغو این دستور را مطرح کردند، اما چون روحانی سعی کرده بود با جواب های دیپلماتیک موضوع بحث را عوض کند، ناچار شدند اعتراض را به صحن علنی بکشانند.

این اقدام باعث شد نوبخت، وزیر نیرو و برخی کارشناسانسان جلساتی با نمایندگان خوزستان برگزار کنند که البته ثمره عملی خاصی نداشت و توقف طرحی اعلام نشد.

در روزهای پایانی سال ۹۵ پس از اینکه شدت پدیده ریزگرد زندگی خوزستانی ها را برهم ریخته و باعث اعتراضات یک هفته ای اهوازی ها جلوی استانداری خوزستان  شد،وزیر نیرو با اشاره به کاهش بارندگی و افزایش تغییرات اقلیمی در جنوب کشور از توقف برنامه برای احداث بیش از ۵۰ سد خبر داده و گفته بود: در راستای تجدید نظر فعالیت های سازه ای آب با توجه به شرایط اقلیمی و اجتماعی فعلا با احداث بیش از ۵۰ سد مخالفت کردیم.

اینکه پروژه سد بهشت آباد و سایر سدهایی که قرار بود کرخه و کارون و دز را نابود کند،متوقف گردد،خبر خوبی برای مردم خوزستان بود که تالاب هایشان تبدیل به کانون ریزگرد شده و کارون روز بروز جلوی چشمانشان کم جان تر میشد.

اما برخی قرائن و اخبار حاکی از آن بود که خطر بهشت آباد از سر خوزستان رفع نخواهد شد. وقتی مدیر عامل شرکت آب منطقه ای اصفهان در پاسخ خبرنگاری درباره آخرین وضعیت بهشت آباد گفت :وزارت نیرو به طور حتم طرح بهشت آباد را آغاز خواهد کرد و در حال تامین مشاور و اعتبار توسط سرمایه گذار است؛ عملیات اجرایی تونل انحراف طرح بهشت آباد در حال آغاز است؛ عملیات لوله گذاری طرح بهشت آباد در برخی استان ها آغاز شده  و در اصفهان نیز به زودی این طرح شروع خواهد شد.

همچنین استاندار چهار محال و بختیاری از موافقت مسئولان عالی استان برای احداث سد بهشت آباد خبر داد و گفت: البته برای احداث این سد باید پیگیری های زیست محیطی و تراز ورودی و خروجی آب مورد توجه علمی و کارشناسی قرار گیرد.

نماینده اصفهان هم گفته بود ؛ هر چه در خصوص برخی از مسائل کمتر حرف زده شود شرایط بهتر خواهد شد!

این اظهارات نشان میداد هیچ توقفی در کار طرح های انتقال آب نیست ود آنها راه حل  بستن دهان معترضان را ناآگاهی مردم خوزستان و چهارمحال از روند پیشبرد این طرح دانسته و تا امروز بنظر می آید در حال عمل به این ایده هستند.

این گزارش کوتاهی از روند پروژه موسوم به تونل بهشت آباد است که بی شک خوزستان و منابع ملی را به جهنم خواهد برد.