گزارش پرونده ویژه شماره سوم فریاد خوزستان:

خاموشی در خوزستان؛ بزرگترین تولید کننده برق کشور

مقدمه
در هفته اول تابستان هستیم و گرمای هوا چندیست آن روی خود را نشانمان داده. آفتاب چنان سوزان است که حتی از پشت پرده شب هم، آتش درونش را برای زمین حواله می کند و دست از سرمان بر نمی دارد. مردم خوزستان در این دمای بالای هوا چاره ای جز پناه بردن به وسایل سرمایشی ندارند و درجه کولر ها را هرچه بتوانند خنک تر می کنند؛ بلکه نسیمی از بهشت را در این جهنم تفتیده تجربه کنند. همین باعث شده شرکت توزیع برق اعلام کند مصرف برق تابستانه مردم اهواز ۲۰۰۰ مگاوات بیش از زمستان است. این امر اجتناب ناپذیر است و اصلا جز با این روش نمی توان در این آب و هوا به زندگی ادامه داد.
اما در این میان قطعی های مکرر برق در اهواز و سایر شهرهای خوزستان شرایط طاقت فرسایی را پیش می‌آورد. تحمل گرمایی نزدیک به ۵۰ درجه -که در هفته‌های بعد، از این رقم هم عبور خواهد کرد- بدون برق در استان خوزستان بالاتر از حد تصور است. در شرایطی که دستگاه های سرمایشی کشش گرمای شدید را ندارند، تحمل بی برقی غیر ممکن است و حتی گاه مردم را با مشکلات شدید گرمازدگی روانه مراکز درمانی می کند. سال گذشته خاموشی های متعدد و طولانی و بدون برنامه و با برنامه، مردم خوزستان را خیلی اذیت کرد. تا جایی که حتی گاهی خاموشی تا ۱۲ ساعت هم به طول می انجامید؛ آنهم در گرمای بالای ۵۰ درجه که تلفات جانی در پی داشت. امسال اگر چه خاموشی ها تاکنون به وسعت و فراگیری سال گذشته نبوده، اما کابوس بی برقی های سال گذشته مردم خوزستان را بسیار نگران کرده است. همین مساله باعث شد موضوع «خاموشی های فصل تابستان در خوزستان» را بعنوان سومین پرونده ویژه در «فریاد خوزستان» دنبال کنیم.
امسال وضعیت خاموشی ها چگونه است؟
در خرداد ماه امسال در مرکز شهر اهواز خاموشی ها از نیم ساعت تا چهار ساعت هم به طول انجامیده و در هر منطقه چند بار تکرار شده. مناطقی مثل پردیس دوسه روزی یکبار قطعی برق صبح تا ظهر را تجربه می کنند. مناطقی مثل کیانپارس خاموشی نداشته اند. در گلستان در ماه چند خاموشی پراکنده داشته اند که مکرر نبوده. شهرک آغاجری دو هفته ای یکبار خاموشی بی برنامه دارند. در شهرستان‌ها گزارشات مردمی که به دست ما رسیده نشان می‌دهد که مردم از نظر برقی وضعیت باثباتی ندارند.
آقای صمدی از ماهشهر می گوید هر هفته در شهر و حاشیه شهر قطعی برق داریم که گاهی از قبل اعلام می‌کنند و گاهی خیر. پیش بینی می‌کنیم تابستان امسال مشکلات زیادی خواهیم داشت.
بهزادیان از باغملک می گوید در اکثر مناطق شهرستان و روستاها خاموشی های متعدد داریم که اکثرا با برنامه خاموشی بوده.
در ایذه هم مردم همین وضع را دارند و همیشه با قطعی برق مواجهند؛ آقای چهاربنیچه می گوید خیابان محمد رسول الله،
دهستان رمه چر، روستای اشکفت بابامیر که خودم تردد دارم قطعی برق همیشه داریم.
حاجی زاده از رامهرمز می‌گوید به صورت مستمر قطعی برق داریم که همراه با قطعی آب است. اکثر مناطق شهر در هفته چند ساعت قطعی برق دارند. بلوار معلم، کیمه، بنه سهراب، طالقانی۱،۲،۳ ، بخش ابوالفارس با ۸۰ حلقه چاه نفتی، بخش های سلطان آباد و رودزرد همیشه و مکرر مکرر خاموشی داریم. در این گرما واقعا دردناک است.
مهدی سرخه از شوش می گوید مرکز شهر قطعی برق کمتر است. اما در روستاها قطعی‌های سرتاسری در ساعات ظهر هم داشته‌ایم. در همین جمعه قبل ۱۵ روستای شوش برق شان قطع شده و چندین ساعت گرفتار بودند.
میرعالی از اندیمشک می گوید در شهر اگرچه قطعی آب به شدت آزار دهنده است و حتی در ماه رمضان سه روز آب شهر قطع بود، اما قطعی برق محسوس نیست البته در بخش الوار و حسینیه قطعی برق بسیار زیاد است.
این گزارش ها تنها منعکس کننده خاموشی های بخشی از شهرستان های استان است. بر اساس آماری که غلامرضا شریعتی استاندار خوزستان ارائه کرده، میانگین خاموشی در خوزستان ۱۰۰۰ دقیقه است. در حالیکه در استانی مثل خراسان با این همه اختلاف دما این رقم ۷۲ دقیقه است.
نیازی به گفتن نیست که قطعی برق، آنهم به مدت طولانی چه دردسرهایی برای شهروندان در خوزستان بدنبال دارد. همه می دانیم دمای بالای ۴۵ درجه چیزی نیست که بتوان بدون وسایل سرمایشی تحملش کرد و با شهرهایی که در گرمترین ساعات سال نهایتا دمایشان به ۳۶ درجه میرسد، چقدر تفاوت دارد!
بجز بحث تحمل گرما مشکل بزرگ دیگر قطعی آب است. برخلاف بیشتر نقاط کشور، در بسیاری از شهرهای خوزستان آب لوله کشی شهری فقط با کمک پمپ های آب به ساختمان ها وارد میشود و با قطع برق، پمپ ها از کار افتاده و مردم بدون آب می مانند.
این تنها گوشه ای از آسیب های قطع برق است.

علت چیست؟
استان خوزستان رتبه اول تولید برق کشور را دارد و نیروگاه های بزرگ تولید برق آبی و برق حرارتی، تولید بیش از ۱۳ هزار مگاوات برق کشور را به عهده دارند. از نظر مصرف نیز خوزستان رتبه بالایی دارد؛ چرا که پس از استان تهران اولین مصرف کننده کشور محسوب می شود با مصرف بیش از ۸ هزار مگاوات. یکی از علل این مصرف بالا، دمای بسیار بالای هواست. همزمان با رشد دما مصرف برق در شبکه خوزستان افزایش شدیدی پیدا می کند. با نظر کوتاهی به آمار تولید و مصرف استان مشاهده می کنیم هر چقدر هم که مصرف بالا رود استان نباید کمبود برق داشته باشد. محمود دشت بزرگ مدیرعامل برق منطقه ای خوزستان در این رابطه می گوید: «افزایش دمای هوا در استان تا یک میزان مشخص شده ای باعث می شود که تجهیزات تامین کننده برق مشترکان به حالت پرباری رسیده و در این صورت امکان بروز حوادث در شبکه وجود دارد. در این شرایط امنیت شبکه به خطر افتاده و در نتیجه خاموشی هایی به دنبال خواهد داشت.»
یکی دیگر از مشکلات این است که افزایش دما گاهی باعث آتش سوزی ترانس ها و آسیب رسیدن به تجهیزات انتقال برق می شود که این امر خاموشی های طولانی را در پی خواهد داشت.
علت بعدی گرد و غبار است. به دلیل وقوع گرد و غبار در اهواز تجهیزات برق دچار آسیب شدید شده اند. همچنین دمای بالا به کابل ها آسیب می زند.
مسئولین دولتی چه می گویند؟
اما عامل مهم دیگری نیز وجود دارد. در پی قطعی های برق شدید خرداد ماه ۹۶ شریعتی استاندار خوزستان گفته بود: «تمام پست های ما در استان که بیشترین تولید برق را در کشور داریم، وضعیت مناسبی ندارند. می‌بینیم در استان فارس با ۴هزار مگاوات مصرف برق، ۲۷۰ پست وجود دارد. ولی در استان خوزستان با ۸ هزار مگاوات برق مصرفی تنها ۲۱۰ پست برق بوده که ۵۷ مورد آن موقتی است. متاسفانه وضعیت برق به نحوی است که ترانس به دلیل مصرف بالا آتش می گیرد. از بیش از ۲۰۰ پست برق فوق توزیع، در واقع ۷۵ مورد آنها پستهای موقت است و این کم توجهی هایی است که به استان شده و ما هم پذیرفتیم که با استان چنین برخورد شود. وقتی ایستگاه های برق ما بالای صددرصد زیر فشار است و با قدمت زیاد نتواند جوابگو باشد و ترانس های توزیع هم همین وضعیت را داشته باشند، اول باید خود را مورد سوال و نقد قرار دهیم.»

استاندار می گوید یکی از مشکلات بزرگ برق استان استفاده از تجهیزاتی با عمر قریب به ۴۰ سال است. این مشکلات بزرگ برای سیستم برق استانی که بیشترین تولید برق را دارد و جزء پر مصرف ترین هاست، جای گله و شکایت بسیاری برای مردم نجیب استان باقی می گذارد. برای مردم تحملش سخت است که در استانی باشند که میزان زیادی از برق کشور را تولید می‌کند، اما سیستم توزیع برق توانایی رساندن همیشگی برق به مردم را نداشته باشد. در این مورد دیگر نمی‌توان کاهش بارندگی و یا افزایش دما را مقصر معرفی کرد. به نظر می‌رسد مقصر مدیریتی است که نتوانسته زیرساخت‌های لازم را با توجه به اقلیم خاص خوزستان ایجاد کند.
گفته می شود علت قطعی برق مصرف بالای شهروندان است. درست است که مردم نقش زیادی در مدیریت مصرف دارند. اما این طبیعی است که با افزایش دما مصرف بالا رود. وقتی افزایش دما و به تبع آن افزایش مصرف، یک مسئله دائمی و همه ساله است، توقع مردم این است که راه حل های کوتاه مدت مثل کاهش ساعات اداری استان، که به یک نوع افزایش مشکلات دیگر را در پی خواهد داشت، و یا گران کردن برق، که فشار مضاعفی روی مردم دارد، به عنوان تنها راه‌حل مدنظر مدیران نباشد. راه حل اصلی برطرف کردن شکنندگی و ناپایداری سیستم است که در هر شرایط سختی مثل گرد و غبار یا افزایش دما و پرباری ضعف خود را نشان میدهد.

نظر کارشناسان مسئول چیست؟

برای پیگیری این موضوع و دریافتن دلیل اصلی مشکلات برق استان به سراغ یکی از مسئولان شرکت توزیع برق استان رفتیم.

آقای گندمچین، مسئول ایمنی شرکت توزیع نیروی برق خوزستان است. از او پرسیدیم علت این همه مشکلات برق خوزستان چیست و ایراد از کدام قسمت است؟
وی گفت: «ما در بازار سه مقوله تولید و انتقال و توزیع را داریم. در بازار عادی و معمولی این سه مقوله باهم نیستند و وقتی جنسی تولید می شود انتقال آن با روش های متفاوتی صورت میگیرد و می توان آن را در جایی ذخیره کرد. در مقوله برق این مسئله متفاوت است. همزمان هر سه قسمت تولید و انتقال و توزیع باهم و آنلاین هستند. کل سیستم باید بتواند همه مناطق تحت پوشش را در صدم ثانیه کنترل کند. دیگر امکان ذخیره سازی برق را نداریم که برای زمانی که نیاز داریم و سطح مصرف بالاست استفاده کنیم! اگر لحظه ای برق قطع شد مناطق تحت پوشش هم خاموش می شوند. اینگونه نیست که اگر مسیر اندیمشک اهواز قطع شد بتوانیم از مسیر ملاثانی مثلا انتقال بشود. نه در مقوله برق همه به هم پیوسته و آنلاین هستند.
متأسفانه در دهه های اخیر استان های دیگر بخاطر تولید برق آبی وابسته به استان ما بودند و فقط نیروگاه حرارتی رامین راه اندازی شد. حتی نیروگاهی که در آبادان زده شد وزارت و سازمان منطقه ای از بخش خصوصی خواستند که برای درآمدزایی و فروش برق به عراق وارد شوند و نیروگاه حرارتی دائر کنند. دیدند عراق مشکل دارد و بازار گرم است و زدن نیروگاه در عراق به لحاظ امنیتی امکان پذیر نیست و بخش خصوصی را تشویق کردند که بیاید و برای فروش برق به عراق یک نیروگاه بزنند. چون از نظر سرزمینی، احداث نیروگاه در عراق به لحاظ امنیتی درست نبود و حتی نیروگاه خرمشهر هم با همین نگاه بخش خصوصی وارد شد و جهت فروش برق به عراق زده شد.
متأسفانه برای استان خودمان دوراندیشی نشد. و حالا که مشکل کم آبی ایجاد شده، متوجه مشکل می شویم. آب را منتقل کردیم بارش کم شد خشکسالی اتفاق افتاد. در تابستان امسال این چالش برانگیز است. ما الان در تولید برق مشکل داریم. حالا مناطق کوچکی در اهواز مثلا باغ شیخ دچار خاموشی شده است این مشکل خاصی نیست این طبیعی است این باید حل شود.
الان مشکل ما در تابستان ۹۷ مشکل رساندن برق از تولید به شهرهاست. نمی توانیم از لرستان و کهگلویه و بوشهر وارد کنیم چون آنها خودشان مشکل دارند و نمی توانند. تا سال قبل ما و کهگلویه یک سازمان منطقه داشتیم وابسته بودند به ما. حالا مابقی نمی توانند به ما کمک کنند. بالاخص در شمال خوزستان مشکل داریم چون تولید دز کم شده است.»
آقای گندمچین در پاسخ به این سوال که «آیا این بحران از قبل پیش بینی نشده بود؟» پاسخ داد:
«مرداد سال ۹۶ یک گزارش مبسوطی به مسئولین کشوری داده شد و اقدامات و پیگیری هایی شده است اما کافی نیست. بله ما مسئولین شرمنده ایم که این اقدامات کافی نبوده و نیست. حالا چرا سال های قبل کاری نشد و پیش بینی نشد باید بگوئیم همه آقایان اشتباه کردند. حالا مریض افتاده روی تخت بیمارستان. این بحران از سال قبل پیش بینی شده است.»
از او پرسیدیم «علت خاموشی مکرر در مناطق اهواز چیست؟»
پاسخ داد: «مناطقی از شهرستان ها یا مناطقی از اهواز زیر خاموشی می روند. ما ایستگاههایی داریم. مثلا کیانپارس یک ایستگاه دارد. ملی راه یک ایستگاه دارد برق اول به ایستگاه وارد می شود بعد در مناطق توزیع می شود. مهم ترین قسمت های ایستگاه فوق توزیع، ترانس ها و کلیدها هستند. یک ترانس منبع تغذیه است که اگر مصرف بالاتر از ظرفیت آن باشد می سوزد. طبق انواع حفاظت ها و رله های درون ترانس وقتی یک ترانس دچار مشکل می شود حداقل زمان یک ساعت طول می کشد تا به مدار برگردد. اگر دیدید برق منطقه شما رفته یعنی ایستگاه دچار مشکل شده است این امکان دارد یک ساعت طول بکشد. یک موقعی به ۵ ساعت و یا سال قبل ۱۲ ساعت طول کشید. برخی اوقات در شبکه یک اتفاقی می افتد مثال یک درختی روی سیم ها می افتد یا کارگری یک میلگرد را روی سیم ها می اندازد. یا یک کسی زنجیری روی سیم ها می اندازد از زمان پیدا کردن مشکل تا رفع آن۱۰ دقیقه نهایت ۱۵ طول می کشد. یک ترانسی آتش می گیرد چون ظرفیت آن پائین بوده و زیاد از آن بار کشیده شده، برای اوت کردن این ترانس بالاخره زمانی طول می کشد. یک دفعه هم خاموشی با برنامه داریم برای حل مشکل یا تعمیر یک منطقه. بستگی به نوع تعمیر این زمان از قبل اعلام می شود.»
اینجا یک سوال مهم وجود دارد. با این همه پیشرفت فناوری آیا این نوع خاموشی ها قابل کنترل نیست تا مردم در این گرمای طاقت فرسا اینقدر اذیت نشوند؟
آقای گندمچین در این باره توضیح داد : «ما گروه های خط گرم را داریم که از سال گذشته کلید زده شد. البته خط گرم از سال ۷۲-۷۱ در استان کلید خورد. ولی به دلیل مشکلات و عدم حمایت ادامه پیدا نکرد و بعدا در تهران و مشهد خط گرم راه اندازی شد. الان هم پیش قراول استفاده از خط گرم شهر مشهد است. استان ما متأسفانه حمایت نشد. سال ۸۰-۸۱ مجدد خط گرم راه افتاد ولی باز همان سال ۸۱-۸۲ جلوی این کار گرفته شد به بهانه هایی که نمی توانیم اینجا بگوئیم. حالا سال گذشته مجدد کلید خورده و إن شاءا… ادامه پیدا کند. خاصیت خط گرم این است که وقتی تعمیرات و خاموشی نیاز داشته باشیم خاموش های با برنامه کنترل می شوند. دیگر برای تعمیر شبکه و تعویض پایه و مقر و ترانس … نیازی به خاموشی نیست. در حین اینکه برق وصل است تعمیرات انجام می شود. اگر این خط گرم نخوابد و اعتبارات جذب شود، خاموشی های با برنامه کنترل می شود.»
وی درباره دلیل عدم استفاده از انرژی خورشیدی در خوزستان گفت : «نیروگاه های خورشیدی در خوزستان جوابگو نیستند. نیروگاه خورشیدی باید برق خورشید را بگیرد و در باطری ذخیره کند و بعد از باطری تبدیل بشود به برق شهری. خورشیدی برای جایی است که مصرف محدود داشته باشد یا قدرت انتقالی وجود نداشته باشد. مثلا بیابان هایی که هیچ دسترسی ندارند.»
از او پرسیدیم : «باتوجه به اینکه مصرف استان خیلی بالاتر رفته است و در آینده با بحران جدی مواجه خواهیم شد برنامه ای برای افزایش و توسعه نیروگاههای سیکل ترکیبی و حرارتی وجود دارد؟»
وی پاسخ داد : «بله الحمدلله این مسئله با توجه به نگاه ویژه و تأکید جدی رهبری و دستگاههای امنیتی و دولت و وزارت نیرو پیش بینی شده و این مشکل به صورت جدی حل خواهد شد. الان فاز ۲ نیروگاه حرارتی آبادان تقریباً راه افتاده و فاز ۳ آن به زودی راه می افتد خرمشهر هم فاز ۲ آن دارد راه می افتد. برای اندیمشک هم مجوز داده شده است. برای شمال استان مشکل جدی تر است چون تولید برق دز کاهش پیدا کرده و شمال استان دچار مشکل بیشتری شده است. به برخی مناطق دیگر هم مجوزهایی صادر شده و این مسئله قابل حل است. اگر به این شکلی که دارند می روند اگر همینجور ادامه دهند مشکل تولید و انتقال مان حل می شود می ماند بحث توزیع.»
یکی از مشکلاتی که از زبان مسوولان استانی در باره علت قطعی مکرر برق میشنویم، فرسودگی تجهیزات و زیر ساخت ها و لزوم تغییر آن هاست. آقای گندمچین دراین باره نظر دیگری دارد. او می‌گوید : «تجهیزات باید تکمیل بشود نه اینکه تغییر کند. مگر ما برنامه اورهال نداریم؟ مگر اعتبار اورهال نداریم؟ مگر درصد رشد مردم در خوزستان و شهرها را نداریم؟ مگر نباید آمار داشته باشیم؟ اینها چیزی نیست که قابل حل نباشد. اینها قابل حل است باید مدیریت کنیم. مثلاً شهرداری باید در مناطق شهرها و حاشیه شهرها وقتی مجوز ساخت خانه می دهد باید اول از برق استعلام کند. دستگاه های مسئول باید بگویند امسال یا سال آینده در فلان منطقه افزایش جمعیت به چه رقم یا درصدی داشته ایم؛ سازمان برق برنامه شما چیست؟ و چه باید کرد؟ باید هماهنگی صورت گیرد. جزیره ای عمل کردن ارگان ها از همدیگر نادرست است. وقتی در زمین شهری می خواهد خانه ای ساخته شود باید اول با برق هماهنگ کنند. مردم گناهی نکردند. ارگان ها باید هماهنگی کنند. شهرداری نباید به مناطقی که نمی داند برق و آب و گاز دارند یا نه، اجازه ساخت دهد. نتیجه این می شود طرف می آید خانه می سازد و برق نیست مجبور است از ۵۰۰ متر فاصله کابل می کشند و باعث مشکلاتی در ترانس های آن منطقه و … می شوند.»

حرف آخر
علل گوناگونی برای خاموشی های فصل گرما ذکر شد که هیچ کدام نمی تواند جواب توقع بحق مردم از داشتن تابستانی بدون مشکل قطع برق را بدهد. مشکل از تجهیزات باشد یا از مدیریت، نتیجه یکیست و آن رنج کشیدن مردم و بالا رفتن نارضایتی هاست. باید در موضوع برق جهادی کار کرد. یعنی سریع، قوی و بی توقع و بدون بزرگنمایی مشکلات. تنها راه حل این مشکل و گمشده ی تمام مشکلات استان همین است.